Artikel door Tom Crean (geschreven op 16 maart, dus voor de gedwongen fusie tussen Credit Suisse en UBS)
De ineenstorting van de Silicon Valley Bank heeft een belangrijke financiële crisis voor het Amerikaanse kapitalisme geopend, die zich nu lijkt uit te breiden naar Europa. Het is nog te vroeg om te zeggen of dit het begin is van een meer volledige crisis die een diepe recessie kan veroorzaken. Maar het legt op zijn minst de verrotting bloot onder de oppervlakte en het weerlegt alle beweringen dat de economie “fundamenteel gezond” is.
De Tech Bank
Om te begrijpen wat er is gebeurd en wat de gevolgen kunnen zijn voor de economie in het algemeen, moeten we eerst kijken naar de aard van de Silicon Valley Bank en hoe de gebeurtenissen zich hebben ontvouwd. De eerste beschrijvingen in de traditionele media benadrukten dat de SVB geen “grote” bank is. Dit is enigszins misleidend. Dit is de grootste bankencrisis in de VS sinds de crisis van 2007-2009. SVB was de 16de grootste bank in de VS – dus zeker niet in dezelfde klasse als de ‘grote vier’, JP Morgan Chase, Bank of America, Citigroup en Wells Fargo – maar toch zeer groot en nominaal meer dan 200 miljard dollar waard.
Belangrijker is dat, in de woorden van de Washington Post, SVB “de favoriete bank van tech-ondernemers en durfkapitalisten” was. Het heeft slechts 17 kantoren, allemaal in Californië en Massachusetts. In tegenstelling tot ‘normale’ lokale, regionale of zelfs nationale commerciële banken heeft SVB geen mix van kleine spaarders en grotere klanten. Haar depositohouders waren overwegend zeer rijk.
Er is veel discussie geweest in de media over de FDIC verzekeringslimiet van $250.000. De Federal Deposit Insurance Corporation werd opgericht in 1933, op het hoogtepunt van de Depressie, met als doel het vertrouwen in het Amerikaanse banksysteem te herstellen na de financiële ineenstortingen van 1929 en 1931. Door deposito’s tot een bepaald bedrag te garanderen, maakte de FDIC-verzekering het minder waarschijnlijk dat depositohouders in paniek hun geld allemaal tegelijk zouden opnemen (een zogenaamde “run” op de banken).
Maar als we naar SVB kijken, valt op dat bijna 90% van de ongeveer 175 miljard dollar (in december 2022) die daar was gestort, niet verzekerd was, wat betekent dat het grootste deel van de rekeningen veel groter was dan 250.000 dollar. Dit zegt iets over de aard van de bank.
Hoe is de ineenstorting gebeurd?
Hoe ging SVB ten onder? In directe zin was dit een gevolg van het feit dat het management 2,5 miljard dollar moest ophalen om de dagelijkse activiteiten te dekken. De bank kwam tekort door de waardedaling van de langlopende schatkistobligaties die een belangrijk deel van de activa vormden.
Amerikaanse staatsobligaties worden beschouwd als uiterst veilig activa. Langlopende schatkistcertificaten die een paar jaar geleden werden gekocht, zijn echter in reële waarde gedaald door de snelle stijging van de rente. Een veel geciteerde schatting is dat Amerikaanse banken eind vorig jaar 620 miljard dollar aan “ongerealiseerde verliezen” op dergelijke effecten hadden. Dit betekent dat wat SVB overkwam ook anderen kan overkomen.
Toen SVB de 2,5 miljard dollar niet kon ophalen, kelderde de waarde van de aandelen op de beurs en begonnen beleggers een run op de bank. De bank moest al snel haar deuren sluiten omdat ze, zoals alle banken, slechts een relatief klein deel van de waarde van haar deposito’s in contanten aanhoudt (de rest van het kapitaal is “werkkapitaal”, in dit geval uitgeleend aan allerlei tech-startups).
SVB was niet de eerste bank die deze maand failliet ging. Die eer ging naar Silvergate, ook gevestigd in Californië, en sterk verbonden met de crypto-industrie. Nadien werd een andere bank in New York, Signature, ook gesloten door de federale autoriteiten.
De Fed grijpt in
De gebeurtenissen bij Silicon Valley Bank hebben de FDIC en het ministerie van Financiën in een crisismodus gebracht. Hun eerste doel was het vinden van een koper voor SVB. Het was niet verrassend dat dit mislukte. Ze namen toen de buitengewone stap om de SVB-depositohouders een volledige garantie te bieden voor al hun geld. Dit omvat dus niet alleen de 250.000 dollar per depositohouder, maar ook de 90% onverzekerde deposito’s die samen kunnen oplopen tot meer dan 150 miljard dollar.
Deze beslissing is genomen vanwege het “systeemrisico”, d.w.z. het gevaar dat een heleboel andere banken failliet gaan als ze niet resoluut ingrijpen. De Fed zei dat het banken leningen zal aanbieden “voor maximaal een jaar in ruil voor Amerikaanse staatsobligaties en door hypotheek gedekte effecten die in waarde zijn gedaald.” (CNN)
De regering Biden doet veel moeite om te benadrukken dat dit geen reddingsoperatie is. Dit woord doet natuurlijk denken aan hoe letterlijk triljoenen dollars werden gebruikt om het financiële systeem in 2008-9 overeind te houden terwijl miljoenen gewone mensen hun huis en job verloren.
In één opzicht is dit geen reddingsoperatie van het type dat 15 jaar geleden plaatsvond. De aandeelhouders van de SVB krijgen geen compensatie voor de aandelen waarvan de waarde is ingestort. Ook de belastingbetaler betaalt momenteel niet de rekening. De FDIC gebruikt zijn depositoverzekeringsfonds dat voortkomt uit de beoordeling van de banken. Maar omdat de FDIC heeft toegezegd de volledige waarde van de deposito’s bij SVB te dekken, heeft zij nu in feite de volledige waarde van de deposito’s bij alle Amerikaanse banken gegarandeerd. Zelfs het nakomen van deze verbintenis bij de drie failliete banken zal waarschijnlijk een groot deel van het FDIC-fonds opgebruiken. Ze zeggen dat ze de banken opnieuw zullen beoordelen, maar als de “besmetting” zich uitbreidt, zal het financieel kapitaal op zoek gaan naar een volledige reddingsoperatie. In de tussentijd zullen ze er alles aan doen om de kosten door te rekenen aan de kleine particuliere klanten in de vorm van allerlei hogere bankkosten.
Een aantal banken in de VS wankelt inderdaad op het randje met de ineenstorting van de waarde van de bankaandelen op maandag 13 maart. Een daling van de aandelenwaarde betekent niet onvermijdelijk dat een bank een run krijgt en omvalt, maar in het huidige klimaat is dat wel de zorg. Zo hebben de FDIC en JP Morgan Chase direct ingegrepen om een van deze banken, First Republic, te ondersteunen.
Op woensdag 15 maart sloeg de crisis over naar Europa met de dreigende ondergang van Credit Suisse, een grote bank die al te kampen had met een reeks schandalen en dalende winsten. De Zwitserse Nationale Bank heeft ingegrepen om Credit Suisse te redden, maar dit zal niet het einde van de crisis zijn.
Het einde van gemakkelijk geld
Het specifieke probleem van “ongerealiseerde verliezen” op bankbalansen als gevolg van rentestijgingen hangt samen met een bredere reeks problemen.
De oplossing van de Amerikaanse en andere kapitalistische regeringen voor de financiële crisis van 2008-9 bestond erin enorme hoeveelheden geld in de financiële sector te pompen, voornamelijk via een mechanisme dat Quantitative Easing (QE) heet, in combinatie met superlage, zelfs negatieve rentetarieven. Dit is bekend geworden als het “tijdperk van gemakkelijk geld”, d.w.z. dat banken en financiële instellingen heel gemakkelijk over geld konden beschikken.
Normaal gesproken zou het drukken van een heleboel geld moeten leiden tot inflatie in de bredere economie, maar dit gebeurde niet omdat de kapitalisten het geld niet breed investeerden in uitbreiding van de productie. In plaats daarvan stopten ze het rechtstreeks terug in het financiële casino, waardoor financiële zeepbellen werden “geherlanceerd”, zoals we nu zien in crypto, technologie en huizenbouw.
Toen de economie in 2020 instortte als gevolg van de Covid-lockdowns, hervatte de Federal Reserve de agressieve QE. Maar anders dan in 2008-9 waren er ook massale stimuleringsprogramma’s die vooral grote bedrijven redden, maar ook een niet onbelangrijke hoeveelheid geld naar de gewone mensen stuurden. De stimulansen pompten de vraag op en in combinatie met problemen in de toevoerketens veroorzaakten ze inflatie.
Om het hoogste inflatieniveau in 40 jaar aan te pakken, is de Federal Reserve sindsdien in de tegenovergestelde richting gegaan, naar een krap geldbeleid, door QE af te bouwen en de rente te verhogen om de financieringskosten voor bedrijven hoger te maken. Het doel – en dat is niet echt een geheim – is dat bedrijven mensen gaan ontslaan, waardoor de totale vraag afneemt en de prijzen dalen. Het is grof en wreed, maar zo werkt het kapitalisme.
In het afgelopen jaar heeft de Fed de rente verhoogd van bijna nul naar 4,5%, een vertienvoudiging en de scherpste en snelste stijging sinds het begin van de jaren tachtig. Dit is definitief het einde van het tijdperk van “makkelijk geld” en de bankencrisis is een van de gevolgen.
De maatregelen die worden genomen om deze crisis aan te pakken, leiden onvermijdelijk tot nieuwe problemen, net als de maatregelen die werden gebruikt om de financiële ineenstorting in 2007-09 en de ineenstorting in 2020 aan te pakken. Maar dat is inherent aan het nieuwe tijdperk van kapitalistische wanorde waarin het kapitalisme van crisis naar crisis hobbelt.
Andere oorzaken
Het is geen toeval dat de banken die zijn omgevallen ook rechtstreeks verband houden met andere financiële zeepbellen die momenteel uiteenspatten. Alle drie, vooral Silvergate, zijn verbonden met crypto dat al vele maanden implodeert. SVB is nauw verbonden met technologie, waar de grote bedrijven al zijn begonnen met grootschalige ontslagen, terwijl er een “financieringswoede” is voor AI-start-ups van durfkapitaal, een zeker teken van een zeepbel die op het punt staat te barsten. De ineenstorting van SVB zal rechtstreeks bijdragen tot het uiteenspatten van de technologiezeepbel.
Het is ook waar, zoals senator Elizabeth Warren heeft opgemerkt, dat deze crisis deels het gevolg is van het ongedaan maken van de (beperkte) regulering die aan de banken werd opgelegd in de nasleep van de crisis van 2008-9, met name de Dodd-Frank Act van 2010. Warren wees er in een opiniestuk in de New York Times op: “Leiders van Wall Street en hun legers advocaten en lobbyisten haatten deze wet. Ze gaven miljoenen uit om hem te verslaan, en toen ze verloren, gaven ze nog eens miljoenen uit om hem af te zwakken. Greg Becker, de chief executive van Silicon Valley Bank, was een van de vele high-powered executives die lobbyden bij het Congres om de wet af te zwakken. In 2018 wonnen de grote banken. Met steun van beide partijen ondertekende president Donald Trump een wet om kritieke delen van Dodd-Frank terug te draaien.”
Met name het soort “stresstests” en andere maatregelen die werden uitgevoerd om ervoor te zorgen dat banken een crisis konden overleven, waren niet langer vereist bij banken die minder dan $ 250 miljard waard waren. SVB was nu dus veel minder gereguleerd en kon risicovollere activiteiten ontplooien. De winst van SVB steeg tot 40%. Dagen voor de crash verkochten SVB-managers hun aandelen en letterlijk uren voor de sluiting kenden ze zichzelf bonussen toe. Ze wisten ongetwijfeld dat het einde naderde; we zullen mettertijd meer te weten komen over hun corruptie.
Maar dit is niet het verhaal van een “slechte bank” of gewoon “kortzichtigheid”. Het financiële kapitaal dringt voortdurend aan op minder regelgeving. En dat is omdat het zeer winstgevend is voor de bankiers, zelfs als dit het risico voor de economie verhoogt.
Een andere maatregel, naast de FDIC, die tijdens de Depressie werd aangenomen, was de Glass Steagall Act, die een scheiding aanbracht tussen commercieel en investeringsbankieren. Deze hield stand tot 1999, toen Bill Clinton op aandringen van de grote banken een wet ondertekende die door beide partijen werd ingetrokken. Dit voedde een orgie van speculatie en winstbejag in het begin van de jaren 2000 en droeg rechtstreeks bij tot de crash van 2007-2009.
Wat nu?
Het is nog te vroeg om te zeggen hoe diep deze huidige crisis zal zijn. Zullen de FDIC en de Federal Reserve verdere besmetting kunnen voorkomen? Zij zeggen voortdurend dat dit niet 2007-09 is en dat de banken er in principe beter voor staan. Het is in grote lijnen waar dat ze minder blootgesteld zijn dan toen, toen de belangrijkste banken enorme hoeveelheden op “subprime”-hypotheken gebaseerde derivaten aanhielden, een type activa dat waardeloze troep bleek te zijn.
Niettemin bevindt de wereldeconomie zich momenteel in een zeer kwetsbare positie. Er is onder meer sprake van een enorme schuldencrisis, waaronder zowel staatsschulden (nationaal) als bedrijfsschulden. De totale wereldwijde schuld bedraagt nu een verbazingwekkende 350% van het BBP.
Nu de Fed geconfronteerd wordt met een crisis in het bankwezen, kan zij een pauze inlassen in haar campagne om de rente te verhogen. Maar dit komt op een ogenblik van berichten dat de kerninflatie die de Fed in de gaten houdt, blijft stijgen.
Ondanks de aanhoudende banengroei in de VS staat zowel de Amerikaanse als de wereldeconomie aan de rand van een nieuwe grote neergang. De huidige bankencrisis zal, ook al wordt zij op korte termijn bedwongen, de recessie in de VS dichterbij brengen.
Een grote wereldwijde financiële crisis, die om allerlei redenen kan ontploffen, zal voor het kapitalisme veel moeilijker te beheersen zijn dan in 2007-09, toen Obama in staat was een gecoördineerde reactie van de belangrijkste kapitalistische economieën, waaronder China, te organiseren. Nu met de deglobalisering en een Nieuwe Koude Oorlog, is coördinatie veel moeilijker, zo niet onmogelijk. We zagen dit heel scherp tijdens de pandemie, toen landen weigerden de massale distributie van vaccins te coördineren. In het geval van veel westerse kapitalistische landen leek dit op het regelrecht hamsteren van vaccins.
Uiteindelijk zullen de kapitalisten en hun politieke dienaren in beide Amerikaanse partijen de arbeidersklasse laten betalen voor de crisis van hun systeem. Kijk hoe snel ze in actie kwamen om de rijke tech-ondernemers te redden, in schril contrast met de criminele verwaarlozing van de mensen in East-Palestine (waar een grote treinramp plaatsvond). Hun hoogste prioriteit zal altijd het behoud van winst zijn. We hebben een systeem nodig dat gebaseerd is op de behoeften van werkende mensen. Deze crisis laat zien waarom we de banken en andere belangrijke sectoren, zoals energie, transport en gezondheidszorg in publieke handen moeten brengen, onder democratische controle van de arbeidersklasse. Alleen door het creëren van een socialistische economie in de VS en wereldwijd kunnen we zinloze crises voorkomen en beginnen met het aanpakken van de enorme ongelijkheid, de schreeuwende behoefte aan degelijk onderwijs en gezondheidszorg, en de dreigende klimaatcatastrofe.
Bron: LSP