Leerkrachten kunnen volgen wat leerlingen op hun computer doen, mag dat zomaar?

De Vlaamse Scholierenkoepel vraagt dat leerkrachten en scholen veel duidelijker zijn over het gebruik van monitoringsoftware. Die duikt meer en meer op in scholen en laat leerkrachten op hun eigen computerscherm zien wat er op het scherm van de leerlingen gebeurt. “Het is de digitale variant van achteraan in de klas te staan, maar uiteraard willen we niet naar een permanente cultuur van controle”, zegt Katholiek Onderwijs Vlaanderen. 

Het was even schrikken voor Diana* tijdens het studie-uurtje van een zieke leerkracht op school. Diana en andere klasgenootjes kregen een taak die ze mochten maken op hun computer. Na het indienen van de taak, surfte Diana naar wat muziekvideo’s. Plots verscheen op haar scherm een bericht van de leerkracht die thuis zat met de vraag ‘of ze niets beters te doen had’.

Diana schrok en stuurde een berichtje, ook via haar computer, naar een vriendinnetje met de vraag hoe dit kon. Niet Diana’s klasgenootje, maar de leerkracht thuis antwoordde dat ze mee op de schermen kon kijken. Dus kon ze ook nog eens het privé-berichtje dat Diana stuurde, lezen.

De mama van Diana, die ons het verhaal vertelt, zegt dat niemand op de hoogte was van het ‘meelezen’ en dat zoiets best wel schrikken was. Indringend zelfs. Ook al begrijpen ze dat leerkrachten de schermen van kinderen monitoren, ouders hebben graag de garantie dat iemand met minder goede bedoelingen niet zomaar de privéberichten van een tiener kan meelezen. En die garantie is er naar het gevoel van Diana’s mama niet.

De school bleek te experimenteren met software die leerkrachten de schermen van leerlingen laat zien. Er kwamen wel meer vragen van leerlingen en ouders en de school communiceerde er uiteindelijk over.

“Leerlingen moeten weten waar ze aan toe zijn”

In meer en meer scholen is de laptop niet meer weg te denken uit de klas en dat zorgt naast veel mogelijkheden best ook wel voor wat uitdagingen: lessen die plots minder efficiënt verlopen, leerlingen die chatten onderling en dus hun aandacht niet bij de les houden…

Daarom bestaat er software waardoor de leerkracht vooraan in de klas op een computer ziet wat er op de schermen van de leerlingen gebeurt en kan ingrijpen als het nodig is.  Meer en meer scholen lijken die software te gebruiken of het op zijn minst al eens uit te testen. Handig in de klas. Maar wat als die software ook van thuis uit werkt en misschien ook na de schooluren, misschien zelfs één op één met een leerling thuis?

Mauro Michielsen, voorzitter van de Vlaamse Scholierenkoepel, dat is de spreekbuis voor leerlingen, is alvast duidelijk. “Wij horen meer en meer verhalen over leerkrachten die kunnen meekijken op het scherm van leerlingen en de bezorgdheid daarrond groeit”, zegt hij, “want leerlingen zoeken op hun schoollaptop of -tablet ook wel eens gevoelige onderwerpen op. Dan wil je niet altijd dat de leerkracht dat kan zien.”

“Leerkrachten zeggen wel eens lachend dat het kan, maar als leerling weet je niet altijd wat ze zien en wat er technisch mogelijk is. Leerkrachten moeten beseffen dat dit een inbreuk is op de privacy van leerlingen”, gaat hij voort.

“Volgens de privacywetten mogen leerkrachten in principe niet meekijken op de schermen van de leerlingen, tenzij ze de uitdrukkelijke toestemming krijgen van de leerlingen. Dat wordt ook zo gecommuniceerd door het Kenniscentrum Digisprong, maar die toestemming wordt ons momenteel nergens gevraagd. Wij vragen daarom een helder beleid rond monitoringssoftware en meer transparantie. Leerlingen moeten weten waar ze aan toe zijn.”

Zowel bij het Gemeenschapsonderwijs als het Katholiek Onderwijs Vlaanderen horen we dat er geen cijfers zijn over het aantal scholen dat de software gebruikt. “Uit de vragen naar ondersteuning kunnen we wel afleiden dat het er meer en meer zijn”, zegt woordvoerder Pieter-Jan Crombez van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Scholen en leerkrachten stellen vragen over de software zelf, maar ook over privacy in het algemeen: over hoe ze moeten omgaan met gegevens die ze verzamelen van leerlingen en cyberveiligheid in het algemeen.”

De monitoringssoftware mag voor de katholieke onderwijskoepel zeker gebruikt worden. “Maar dat het kan, moet duidelijk in het schoolreglement staan. Leerlingen moet weten dat hun surfgedrag gecontroleerd kan worden, in real time of achteraf.”

Ook voordelen, bij toetsen bijvoorbeeld

De school van Diana experimenteerde met Senso.cloud, dat is Amerikaanse software. “Ze zijn niet erg transparant over hun werking”, zegt advocate Magali Feys, gespecialiseerd in gegevensbescherming. “Europese ontwikkelaars gaan bovendien door de strenge Europese privacyregels ook sneller privacybezorgdheden mee opnemen in de ontwikkeling van software.”

Dichter bij huis is het bedrijf Cloudwise bezig met zulke software, dat de vragen én de bezorgdheden voelt toenemen, bij leerkrachten én ouders. “Wij schenken hier bijzonder veel aandacht aan”, zegt Philip Vermeylen van Cloudwise. “Ook internationaal werken veel scholen met onze software, en dat is vaak door onze privacy- en veiligheidsaanpak. Ook in Vlaanderen is er bij meer en meer scholen interesse en dat komt uiteraard door de Digisprong, waarbij elk kind op school een laptop zou moeten hebben.”

“De monitoringssoftware heeft inderdaad ook voordelen”, vertelt de directeur van een school uit Vlaams-Brabant die binnenkort de software test. “Bij toetsen bijvoorbeeld kan de leerkracht toegang geven tot bepaalde websites die leerlingen voor een opdracht mogen raadplegen. Daarnaast is het voor leerlingen met dyslexie soms ook eenvoudiger om taken digitaal te maken en ook daar spelen bepaalde toepassingen van de software een rol.”

“Uiteraard stijgt dan ook de vraag bij leerkrachten hoe ze hiermee om moeten: hoe verzekeren ze zich dat leerlingen tijdens de les met de juiste opdracht bezig zijn? Hoe kan men voorkomen dat (jonge) leerlingen tijd verliezen bij het inloggen of bij het openen van de juiste websites? Hoe kan men de laptops of chromebooks veilig inzetten voor een toets of examen? Daarom geven we veel infosessies over de toepassingen. Wij noemen de optie om mee te kijken op het scherm ook geen monitoring, maar ‘focus’ en het maakt deel uit van een groter pakket.”

Digitale leerkracht

Het kenniscentrum Digisprong laat weten dat de Vlaamse Overheid scholen niet vraagt om ergens te melden of te registreren met welke software ze werken: “Het is uiteraard de eigen verantwoordelijkheid van scholen dat ze de wetgeving rond bijvoorbeeld privacy opvolgen en dus zelf de controle in de hand nemen”, klinkt het. “We vragen scholen niet om alles te registreren of aan te melden, maar we houden onder meer via ons eigen netwerk wel een vinger aan de pols.”

“Door gesprekken met enkele scholen merkte het Kenniscentrum Digisprong op dat scholen op zoek waren naar meer informatie over de uitrol van monitoringssoftware. Daarom schreef het Kenniscentrum een artikel met bijhorend stappenplan. In het stappenplan onderstrepen we o.a. de risico’s en het belang van de communicatie naar ouders en leerlingen. Wij hebben een adviserende rol. Scholen bepalen zelf hoe ze dit organiseren.”

“We raden scholen aan om de monitoring niet standaard te doen, enkel wanneer er een vermoeden van misbruik is, zoals als er dingen worden gedaan die niets met de les te maken hebben, of in specifieke situaties zoals bij toetsen”, zegt Pieter-Jan Crombez van Katholiek Onderwijs Vlaanderen nog. “Het is de digitale variant van de leraar die achteraan in de klas gaat staan. Sowieso hechten we veel belang aan verantwoordelijkheid en vertrouwen, en willen we dus geen permanente cultuur van controle installeren.”

*Diana is een pseudoniem omdat het meisje en haar ouders anoniem willen blijven.

Tips: Philip Vermeylen van Cloudwise en advocate Magali Feys, gespecialiseerd in gegevensbescherming hebben nog enkele concrete tips voor leerkrachten en scholen:

  • Maak niet nodeloos gebruik van monitoringssoftware, maak steeds een goede afweging wanneer het echt nodig is.
  • Laat de software alleen ‘werken’ wanneer leerkracht en leerling met hun computer op het vaste internetadres van de school zitten. Dat is technisch mogelijk.
  • Gebruik de software enkel tijdens de schooluren.
  • Stel gedragsregels voor leerkrachten op.  Niettegenstaande de technische mogelijkheden die dergelijke software mogelijk biedt aan gebruikers is het aangewezen om duidelijk aan te geven op welke manier deze concreet mag gebruikt worden.
  • Maak gebruik van de meest privacy-vriendelijke configuratie van de software. Zorg er bijvoorbeeld voor dat enkel de persoonsgegevens worden verzameld die absoluut noodzakelijk zijn.
  • Breng het kind op de hoogte wanneer een leerkracht meekijkt. Dat moet. 
  • En de leerling moet ook toestemming geven als de leerkracht het volledige scherm live wil kunnen volgen. 

Bron: VRT nws