Er is een wijdverbreid idee dat grote schokken in de samenleving sociale ongelijkheid verkleint. Maar dat klopt niet, nu dus ook niet, zeggen twee vooraanstaande wetenschappers.
De coronacrisis zal de sociaal-economische ongelijkheid in de samenleving vergroten, zoals de financiële crisis van 2008 heeft gedaan. De voorspelling komt van een bijzonder koppel wetenschappers: historicus Bas van Bavel en ecoloog Marten Scheffer.
Ze publiceren binnenkort een analyse van grote historische schokken (crises en oorlogen) en hun gevolgen voor de verdeling van de welvaart. Er is een wijdverbreid idee dat grote schokken in de menselijke samenleving nivellerend werken, dat ze de ongelijkheid verkleinen. Dat is na de beide wereldoorlogen in de vorige eeuw gebeurd. Maar er zijn ook tal van historische voorbeelden waarin de ongelijkheid na een schok niet kleiner werd, maar juist groter. Het meeste recente voorbeeld is de financiële crisis van 2008.
Als je niets doet, komen de rijker rijker uit de crisis en de armen armer.
Het idee dat een flinke schok op zijn tijd een gezonde correctie kan zijn van ongelijkheden die in een samenleving zijn gegroeid, klopt dus niet, zeggen Van Bavel, verbonden aan de Universiteit Utrecht, en Scheffer van de Wageningen Universiteit. Het hangt van de omstandigheden af welke gevolgen een crisis heeft voor de verdeling van rijkdom en armoede.
De uitkomst hangt af van twee factoren: de welvaartsverdeling vóór de crisis, en de politieke machtsverhoudingen tijdens en ná de crisis. Als je niets doet, komen de rijker rijker uit de crisis en de armen armer. Dat dit in enkele gevallen in het verleden, bijvoorbeeld na de wereldoorlogen in de twintigste eeuw, niet is gebeurd, komt doordat er toen sociale en politieke tegenbewegingen waren en er instituties werden opgezet om welvaart te verdelen. De nivellering kwam niet vanzelf, maar werd afgedwongen.
Kijkend naar die factoren ziet het er in deze coronacrisis niet goed uit, zeggen Scheffer en Van Bavel. Op de financiële crisis van 2008 is geen nivellerende correctie gekomen; die crisis heeft de welvaartsverschillen vergroot. En die zijn sindsdien alleen maar groter geworden, niet alleen in Nederland maar wereldwijd.
Daar komt bij dat de coronacrisis in de economie vooral fysieke arbeid raakt. De kappers zijn inmiddels weer aan het werk, maar mensen in de luchtvaart, theatermakers en festivalbouwers nog lang niet. En in de lockdown groeit onze afhankelijkheid van digitale netwerken en hun machtige eigenaren.
Geen doemscenario
Derde factor, zeggen Van Bavel en Scheffer, is dat deze crisis de wereld raakt in een periode waarin bijna overal economische en politieke macht samenvallen. In veel regeringsgebouwen zetelen leiders die nauwe banden hebben met economische machthebbers.
Die drie factoren maken de uitkomst van deze crisis voorspelbaar: ze zullen de sociaal-economische verschillen vergroten. In steen gebeiteld is dat niet, benadrukken de beide wetenschappers, het is geen doemscenario. “We hebben onderzocht welke mechanismen we konden blootleggen voor de effecten van een schok. Maar onvermijdelijk zij die effecten niet; je kunt er een antwoord op vinden.” Gewoon doorgaan in de verhoudingen van voor de crisis – eigenlijk al geen realistische optie meer – zal leiden tot nog meer ongelijkheid.
Lees ook
Een crisis kan vereffenen, maar deze waarschijnlijk juist niet
Ongelijkheid heeft de neiging te groeien, in de natuur en in de economie. Een crisis kan die kloof verder vergroten of juist verkleinen. De huidige crisis neigt voorlopig naar het eerste.
Corona? De rijken der aarde laten zien: gezondheid kun je kopen
Sinds de uitbraak van de corona-epidemie probeert de mondiale jetset zichzelf met alle mogelijke middelen gezond te houden.
Het is dringen voor de voedselbank in de Parijse banlieue. ‘Wie hiervoor zorgt, zij geprezen’
In Parijse voorsteden wordt voedsel uitgedeeld aan de armsten. ‘Met de lockdown stort voor hen alles in.’
Bron: TROUW