Waarom haken zoveel jongeren af en is er zo’n groot lerarentekort? Zelden of nooit krijgen we in de media het debat over de kern van de zaak. Voldoet ons huidig onderwijssysteem aan de noden van de 21ste eeuw? Hoe worden de jongeren voorbereid op een snel veranderende wereld. Sigrid en Kenny zijn twee enthousiaste leerkrachten uit het lager onderwijs die het anders willen. Ze zochten deze zomer naar inspiratie tijdens een conferentie over democratische scholen. DeWereldMorgen sprak met hen over welke inspiratie ze hebben opgedaan en wat ze graag anders zien in ons huidig onderwijssysteem.
Democratische scholen zijn, in een notendop, methodescholen die werken met directe democratie. Ze vertrekken vanuit het kind. De kinderen beslissen mee hoe ze hun leerproces willen invullen en worden daarin begeleid door de leerkrachten. De leergroepen zijn gemengd qua leeftijd en de beslissingen worden gezamenlijk genomen.
Ik heb net een stevige regenbui doorstaan als ik in de gezellige huiskamer van Sigrid binnenwandel. Op tafel stonden de koekjes, nootjes, koffie en thee al klaar. Kenny en Sigrid zaten te poppelen om honderduit te vertellen over de inspirerende conferentie waar ze waren geweest.
Kenny steekt van wal: “Het grappige is dat we dezelfde job doen in dezelfde stad. We werken allebei als onthaalleerkracht voor anderstalige nieuwkomers in verschillende stedelijke lagere scholen in Antwerpen. Maar we hebben elkaar vorig jaar pas ontmoet op de EUDEC-conferentie in Engeland over democratisch onderwijs.”
“We zijn in contact gebleven en besloten om er dit jaar samen naartoe te gaan. De jaarlijkse conferentie EUDEC vond dit jaar plaats in Bulgarije. EUDEC staat voor ‘European Democratic Education Conference’.”
Er klopt iets niet
Sigrid: “Mijn motivatie om er vorig jaar voor de eerste keer naartoe te gaan, was omdat het in Engeland was tijdens het Summerhill festival. En Summerhil is één van de oudste democratische scholen in de wereld. Ze vierden vorig jaar hun 101-jarig bestaan. Door corona konden ze hun 100-jarig bestaan niet vieren. Ik was nieuwsgierig naar hoe zo’n school effectief werkt.
“Ik ben me er al jaren van bewust dat ons onderwijs zoals het nu is niet meer klopt en ook niet werkt. We leggen teveel op aan kinderen. Fysieke straffen zijn gelukkig afgeschaft maar ons onderwijssysteem blijft in zekere zin nog altijd autoritair. Het regulier onderwijs vormt kinderen tot afhankelijke consumenten. Ze leren niet hoe ze autonoom kunnen denken.”
“De leerkracht dicteert hoe een kind zich moet gedragen naast wat het moet leren. ‘Je moet nu zitten, nu mag je je pen pakken, nu moet je je pen neerleggen, nu moet je wachten en luisteren.’ Zelfs wanneer het kind naar het toilet mag gaan, waar het moet zitten in de klas en naast wie. Het kind wordt zo ingeperkt en we hebben het recht niet om dat te doen.”
“Kinderen beginnen met heel veel goesting aan school maar dat neemt zienderogen af. We merken schoolmoeheid al in de lagere school. En dat vind ik heel jammer. Ik denk echt dat het komt door ons schoolsysteem waar te weinig vertrokken wordt vanuit het kind. Ik zocht naar inspiratie over hoe het anders kan. Ik heb er eerst veel over gelezen en ben dan een eerste keer naar de conferentie in Engeland gegaan.”
Wat wil het kind?
Kenny: “Ik sluit me aan bij wat Sigrid zegt. Ook ik vind dat er veel moet veranderen aan het huidige onderwijssysteem. Hoe meer je aan een kind oplegt hoe meer je de boodschap geeft dat wat hij of zij denkt er niet toe doet. In mijn zoektocht las ik het boek van Peter Gray, ‘Free to learn’. Ik vond het enorm inspirerend. Hij beschrijft in zijn boek o.a. de belangrijke voordelen van spelen voor de ontwikkeling van het kind en de intrinsieke motivatie om te leren. Als we vertrekken vanuit die intrinsieke motivatie zal het leren veel leuker worden en onthouden ze ook meer.”
“We leven in een democratische maatschappij maar ons onderwijs is alles behalve democratisch. We zitten nog altijd in het top down-paradigma dat nodig was in de 19e eeuw voor de industriële revolutie. Het vormt mensen om zich in te passen in het industriële systeem. Kinderen moeten nog altijd heel veel dingen leren waar ze totaal niets mee kunnen in hun leven.”
Sigrid: “Op zo’n EUDEC-conferentie kan je een week lang lezingen en workshops volgen over heel uiteenlopende aspecten van democratisch onderwijs. Je kan ook zelf tijdens de lege momenten workshops voorstellen. De bedoeling is mensen samen te brengen die rond democratisch onderwijs bezig zijn. Onderzoekers, oprichters, leerkrachten en leerlingen van zo’n school. En daarnaast ook leerkrachten die in een publieke school les geven maar andere inspiratie zoeken. Er komen mensen uit heel Europa. Er is veel uitwisseling onderling. Het is heel empowerend.”
“Na zo’n conferentie merk ik wel dat er echt veel werk aan de winkel is in ons reguliere onderwijs om te evolueren naar het meer bottom up-aanbieden van kennis.”
Kenny: “Een democratische school keert eigenlijk het paradigma van klassiek onderwijs om. De leerlingen krijgen de vrijheid en verantwoordelijkheid over hun eigen leerproces. Ze hebben ook inspraak in hoe de school gerund wordt. Bijvoorbeeld bij de opstelling van het reglement van een school kunnen leerlingen meebeslissen welke regels ze fair vinden. De regels worden meer gedragen in de school, leerlingen worden empowered om hun stem te laten horen en daar wordt rekening mee gehouden. Ze krijgen ook inspraak bij conflicten om samen naar een gepaste hersteloplossing te zoeken.”
Sigrid: “Wij kennen hier methodescholen zoals Freinet of Steinerschool. Die volgen wel ook de eindtermen zodat ze de erkenning en de subsidies hebben van de overheid. Een democratische school doet dat niet en krijgt dus ook geen erkenning. In Vlaanderen was er één democratische school in Gent, die is gestopt wegens te weinig leerlingen. Doordat de scholen geen subsidies krijgen, moeten de ouders zelf de kosten betalen wat niet evident is voor de meeste ouders. In Wallonië zijn er wel een aantal actieve democratische scholen.”
“De concrete uitwerking van de methode verschilt wel naargelang het type democratische school. Er zijn scholen die helemaal geen aanbod hebben, waarbij de leraar per leerling bekijkt wat die wil leren. De leraar zoekt vervolgens naar tools om de leerling daarin te begeleiden. Andere democratische scholen hebben een bepaald aanbod waaruit de leerlingen kunnen kiezen. Sommige andere hebben dan weer bepaalde vakken die wel verplicht zijn etc. … Er is dus veel diversiteit in de manier waarop het ingevuld wordt.”
Democratie: theorie vs praktijk
Kenny: “De acht pijlers in de lezing van Gabriel Groiss vond ik heel boeiend op de conferentie. (Zie presentatie.) We moeten een onderscheid maken tussen school en leren. We leren kinderen over de theorie van democratie maar niet hoe ze zelf die democratie vormgeven.”
“Anderzijds leer je amper iets over de echte wereld. De buitenwereld wordt op een abstracte manier naar binnen gebracht, met een focus op de hard skills, feitelijke kennis. De soft skills zoals verbindende communicatie, omgaan met emoties, omgaan met conflict, empathie, samenwerking, dat wordt niet aangeleerd.”
Sigrid: “Ik vond ook de lezing van Gabriel Groiss getiteld ‘Quality in education and the need for democratic education‘ heel boeiend. Hij vertelde hoe ons huidig onderwijssysteem van kinderen passieve afhankelijke volwassenen maakt die gedeconnecteerd zijn van zichzelf. Terwijl alle officiële onderwijsaanbevelingen van zowel UNESCO, Raad van Europa, Europese commissie en Human Rights Watch net het tegenovergestelde aanbevelen. Namelijk onderwijs dat van jonge mensen autonome volwassenen maakt, die verantwoordelijkheid nemen voor hun leven. Hij somt ook op hoe het anders kan.” (Zie presentatie.)
“Ook de workshop ‘Evolving Education‘ vond ik boeiend. We werden gevraagd naar onszelf te kijken en hoe het onderwijs ons heeft gevormd. Wat hebben we geleerd dat ons totaal niet dient, maar we wel nog ons hele leven meedragen. Iemand zei bijvoorbeeld: We hebben aangeleerd om altijd naar goedkeuring te kijken van buitenaf’. Iemand anders zei dat die op school geleerd heeft om oneerlijk te zijn om erbij te horen.”
Impact van een democratische school
Kenny: “Ik vond de presentaties van de organisatie Quest (Quality education for sustainable social transformation) ook boeiend. Zij doen effectief onderzoek naar wat de grote voordelen zijn van een democratisch schoolsysteem op het latere leven van de studenten.”
“Ze hebben een Europees project dat DESC heet (Democratic education in schools) waarbij leerkrachten uit het reguliere onderwijs, zoals wij, trainingen kunnen volgen over hoe je de methodes van de democratische scholen in je eigen school kan toepassen.”
Sigrid: “Ik heb heel veel inspirerende workshops gevolgd over hoe het anders kan in ons onderwijs, maar heel veel dingen kan ik niet toepassen, omdat de school waar ik voor werk in een bepaald kader zit. Het is zoeken naar hoe we dat kader kunnen veranderen.”
“De leerstof is wat het is en daar kan ik niets aan veranderen, maar wat ik wel kan veranderen is de omgang met de kinderen en hoe ik hen ruimte kan geven om ook iets aan te brengen. Als leerkracht voor anderstalige kinderen, heb ik het voordeel dat ik geen strak programma moeten volgen. Ik moet ze extra bijscholen in hun taalvaardigheid. Ik kan dus ook meer inspelen op wat hen bezighoudt.
“Bepaalde beslissingen kan ik ook samen met de leerlingen nemen en daar de tijd voor vrijmaken. De tijd die je steekt in het samen overleggen, is geen verloren tijd. Daar leren de kinderen net heel belangrijke dingen mee.”
Kenny: “De tools die ik meeneem van de conferentie om toe te passen in mijn klas, is verbindende communicatie, praten met de leerlingen over hun leefwereld en luisteren naar hun interesse. En kijken hoe ik de leerstof daaraan kan koppelen.”
“Er is weinig of geen kennis in het reguliere onderwijs over democratische scholen. Ik heb lang niet durven vertellen in mijn school dat ik naar de conferentie ben geweest, maar dit jaar toch met mijn directeur samengezeten over de opleiding van het Desc-project voor onze school. Het is de opleiding waarbij leerkrachten training kunnen volgen en tools krijgen om methodes van democratisch onderwijs in hun school te gebruiken. De directeur toonde er wel interesse voor.”
Sigrid: “Voor veel mensen op de conferentie gaat het vooral om de impact die democratisch onderwijs heeft op hoe je de wereld ingaat en welke verantwoordelijkheid je neemt om die ook mee vorm te geven. Ze willen een andere wereld. Kinderen worden nog altijd opgeleid om mee te draaien in een oude wereld. Maar alles is momenteel zo snel aan het veranderen. Je kan de kinderen niet opleiden voor een bepaald soort toekomst. Je moet ze juist zoveel mogelijk die soft skills meegeven zodat ze zich gemakkelijk kunnen aanpassen aan die veranderde wereld.”
Kenny: “Er staat veel op het curriculum dat we verplicht moeten onderwijzen, maar dat volgens mij overboord mag. We stoppen een kind vol met overbodige leerstof waar ze niets over te zeggen hebben. En op het einde heb je jonge mensen die niet weten wie ze zijn en wat ze zelf willen doen.”
Mijn ideale school
Sigrid: “Ik zie de democratische school als mijn ideale school. Een school waar de kinderen zelf zeggenschap hebben over hun tijd. De tijd die ze op school spenderen zelf invullen zoals ze dat willen. Ik ben ook voor groepen waar verschillende leeftijden door elkaar zitten. Zodat ze van elkaar kunnen leren.”
“Ik vind het ook belangrijk dat de kinderen zoveel mogelijk in de natuur kunnen zijn. Een natuurlijke manier van leren maar ook verbinding met de natuur. De natuur zit vol met leven en dus vol met leermogelijkheden. Het is enorm voedend op veel vlakken. School hoeft voor mij niet in een gebouw te zijn. Ook al zit de school in de stad. Je kan de leerlingen elke dag meepakken naar de natuur.”
Kenny: “De ideale school is voor mij een school die vertrekt vanuit de natuur van de leerlingen. Een kind is van nature nieuwsgierig en wil leren. Luisteren naar wat ze willen leren. De ruimte laten om te spelen. Ons huidig onderwijs heeft een goed aanbod. Alleen wordt deze opgelegd. Ik vind het een basisrecht van een kind om zelf te kiezen wat het wil leren. Zo geef je de boodschap aan het kind dat wat het wil er toe doet en dat het deel uitmaakt van een gemeenschap waar het evenveel inspraak heeft.”
Sigrid:“Ik denk zeker dat een ander systeem van onderwijs de leerkrachten veel meer zou motiveren. In een democratische school heb je een heel andere band met je leerlingen. Je creëert met hen samen wat ze willen leren. De leerlingen zijn veel meer gemotiveerd. Dat lijkt me veel fijner voor een leerkracht.”
Kenny: “Ik raad iedereen aan om de film Summerhill eens te bekijken. Summerhill is de oudste democratische school in Suffolk in Engeland. Het is een beetje een gedramatiseerde film, gebaseerd op waargebeurde feiten. Maar het is vooral een mooie ingang om een idee te hebben over wat een democratische school is.”
Sigrid: “Kennismaking met het democratisch onderwijs heeft voor mij een heel nieuwe wereld geopend. Het is een heel inspirerende wereld. Ik raad iedereen aan die in het onderwijs zit, of er interesse in heeft, om er zich in te verdiepen. Je vind er veel info over op het internet.”
Bron: De Wereld Morgen