Na de dotcom-zeepbel die in het jaar 2000 barstte en een ontslaggolf aan het begin van de coronacrisis, is een nieuwe ontslaggolf bezig in de tech-sector. Deze ontslaggolf begon in de lente van 2022 in de kleinere bedrijven, en bereikte in oktober 2022 ook de grotere bedrijven. In totaal verdwenen er wereldwijd 161.000 jobs in de tech-sector in 2022, waarvan de helft in het laatste kwartaal. Voor 2023 staat momenteel de teller nu al (eind februari) op 118.000 verdwenen jobs.
Door een werknemer in de sector
Redenen
Waarom verdwijnen er nu zo massaal jobs in de tech sector? Zitten die bedrijven plotseling in moeilijkheden?
Voor sommige van de kleinere startups is dat misschien het geval: vaak hebben zulke bedrijven geen winstgevend businessmodel en zijn ze volledig afhankelijk van “durfkapitaal” (venture capital). Als dat ineens opdroogt — omdat andere investeringen, zoals pakweg wapenhandel, interessanter worden — dan zitten ze natuurlijk met een groot probleem.
Maar voor de grotere bedrijven is dat niet wat er aan de hand is. Neem bijvoorbeeld Google. In 2022 maakte Google 60 miljard dollar winst. Toegegeven, het jaar ervoor, in 2021 deden ze het nog iets beter (76 miljard winst), maar tegenover 2020 (40 miljard) en alle jaren daarvoor (34 miljard in 2019, 30 miljard in 2018) is er nog steeds een forse groei van de winst. Nadat Google in 2022 voor 70 miljard aan eigen aandelen teruggekocht heeft om de aandeelhouders te plezieren (zie kader), zit het bedrijf nog steeds op een cashberg van 110 miljard. Financieel kerngezond dus. Toch kondigde Google op 20 januari 12.000 ontslagen aan. De verwachte besparing die dat oplevert in personeelskosten: 4,6 miljard per jaar. Als je dat cijfer naast de 110 miljard cashreserve, 70 miljard stock buybacks en 60 miljard winst zet, is het direct duidelijk dat het niet echt nodig was.
Stock buybacks, wat is dat?
Grote bedrijven met geld teveel kiezen er tegenwoordig vaak voor om hun eigen aandelen terug te kopen (stock buybacks). Tot in 1982 werd dat in de VS als een illegale vorm van beursmanipulatie beschouwd, maar Ronald Reagan legaliseerde het, en intussen doen zo goed als alle grote bedrijven het, zeker in de tech-sector. Door aandelen terug te kopen, vermindert het aantal aandelen op de beurs, waardoor de resterende aandelen meer waard worden. Het is dus vooral een manier om de aandeelhouders rijker te maken — stock buyback wordt soms omschreven als een fiscaal voordelige vorm van dividenden uitkeren aan aandeelhouders. Waarom kiezen bedrijven daarvoor, in plaats van hun winst te gebruiken voor investeringen of loonsverhogingen? Een deel van de verklaring is dat managers doorgaans verloond worden in verhouding tot de EPS: earnings per share, de winst per aandeel. Ze verdienen dus zelf meer als ze ervoor zorgen dat de winst omhoog gaat (bijvoorbeeld door de personeelskost te verlagen), maar ook als ze ervoor zorgen dat het aantal aandelen daalt, want dan gaat de EPS omhoog, zelfs als de winst gelijk blijft. Managers voeren dus graag stock buybacks door, want daarmee maken ze zowel zichzelf als de aandeelhouders rijker.
Kapitalisme is irrationeel
Waarom worden er dan toch zoveel tech-werkers ontslagen als het helemaal niet nodig is?
Volgens economieprofessor Jeffrey Pfeffer van de Stanford Graduate School of Business — niet meteen een links bastion — zijn de ontslagen een gevolg van imitatiegedrag en vanuit economisch standpunt helemaal niet rationeel. Bedrijfsleiders voeren ontslagen door omdat andere bedrijven dat ook doen, en de aandeelhouders vragen waarom zij achterblijven. Nochtans is het zelfs vanuit een kapitalistische logica geen goed idee om collectieve ontslagen door te voeren: het is vaak op termijn geen echte besparing (vaak worden ontslagen personeelsleden achteraf terug aangeworven als duurdere externe consultants), op de aandelenkoers heeft het meestal geen goed effect (want het geeft de indruk dat het bedrijf in moeilijkheden is), en de productiviteit gaat er doorgaans ook niet op vooruit. Vanuit (kapitalistisch) economisch standpunt is het gewoon een slechte beslissing om collectieve ontslagen door te voeren, aldus professor Pfeffer. Hij voegt er nog aan toe dat collectieve ontslagen ook letterlijk dodelijk zijn. Uit zijn onderzoek blijkt dat de kans op zelfmoord 2,5 keer zo groot wordt na ontslagen — en niet enkel in de VS, maar zelfs in landen met een degelijke sociale zekerheid is dat zo. Na een collectief ontslag stijgen de sterftecijfers over de volgende 20 jaar met 15 à 20 procent, o.a. ten gevolge van stress en depressie en een verhoging van ongezond gedrag zoals roken, drinken, pillen slikken en overmatig eten. Het is niet enkel ongezond voor degenen die ontslagen worden, maar ook voor degenen die achterblijven, en zelfs voor de managers die de ontslagen doorvoeren.
Kortom: het is slecht voor het bedrijf, het is slecht voor de mensen, er is eigenlijk niets goed aan, en het is ook totaal niet nodig (de sector blijft bijzonder winstgevend), maar toch zijn er inmiddels al in meer dan 1000 tech bedrijven die collectieve ontslagen hebben doorgevoerd in het afgelopen half jaar, met een totaal verlies van meer dan 200.000 jobs. In een democratisch geplande economie zouden zulke irrationele beslissingen ondenkbaar zijn. Maar in het kapitalistisch systeem zijn we overgeleverd aan de grillen van de miljardairs, die als kippen zonder kop de laatste tech-hype volgen — of het nu NFTs, het metaversum of collectieve ontslagen zijn.
Het schoolvoorbeeld van zo’n grillige miljardair is Elon Musk. Op 27 oktober 2022 kocht hij Twitter voor maar liefst 44 miljard dollar. Hij maakte zichzelf CEO en ontsloeg onmiddellijk 3700 werknemers, de helft van het personeel. Enkele teams die hij afgeschaft heeft: het team mensenrechten, het team “ethiek van machine learning en algoritmes”, en het team toegankelijkheid (dat o.a. Twitter toegankelijk maakt voor blinden en slechtzienden).
Musk is zowat de slechtst denkbare werkgever: in al zijn bedrijven voert hij een schrikbewind waarbij hij verwacht dat alle werknemers krankzinnig hard en lang werken. Hij doet aan union busting en deinst er niet voor terug om iedereen die hem durft tegenspreken impulsief ter plekke te ontslaan. Bij Twitter gaf hij het personeel de keuze: ofwel “hardcore gaan” (lees: 80 uren per week werken), ofwel vertrekken. Onder degenen die overblijven zijn veel migranten die op basis van een H1B werkvisum in de VS verblijven. Als zij hun job verliezen, verliezen ze ook hun verblijfsvergunning als ze niet binnen de 60 dagen een nieuwe job vinden. Op dit moment is het uiteraard niet evident om werk te vinden in de tech-sector, en al zeker niet op zo’n korte tijd: vaak bestaat het aanwervingsproces uit meerdere rondes waardoor het maanden kan duren.
Vakbonden in de tech-sector
In de tech-sector is er geen traditie van syndicale strijd. De syndicalisatiegraad is er erg laag, en tot voor kort heerste bij veel werknemers in de sector het idee dat vakbonden “niet nodig zijn”, aangezien de lonen doorgaans hoog zijn en arbeidsvoorwaarden goed zijn. De huidige ontslaggolf – die nog niet voorbij is – brengt daar verandering in. Vakbonden worden opgericht, hetgeen op zich al een strijd vergt, zeker in de VS. Bij alle giganten – Amazon, Apple, Microsoft, Google – werden onlangs voor het eerst vakbonden opgericht in de VS. Naast de huidige ontslagen klagen ze ook de enorme loonspanning in de sector aan. Bij Google bijvoorbeeld zijn er voor sommige jobs zeer hoge lonen: het gemiddeld loon bij Google is een kleine $300.000 per jaar. Maar aan de onderkant van de piramide zijn er bijvoorbeeld de “raters”, die de zoekrobot, nog steeds het hoofdproduct van Google, moeten verbeteren. Zij moeten het stellen met een armoedig loon van $10 per uur.
De Alphabet Workers Union (Alphabet is het holdingbedrijf waaronder Google zit) werd opgericht in 2021. Op 3 februari 2023 begon de eerste staking ooit bij Google, meer bepaald bij YouTube Music in Austin, Texas. Er werd daar in oktober 2022 een stemming aangevraagd om officieel een vakbond op te richten (in de VS is daar een stemming voor nodig). De werkgever reageerde door een “return to office” policy aan te kondigen. Een groot deel van het personeel werd echter aangeworven als thuiswerker en woont helemaal niet in de omgeving van het kantoor. In de praktijk betekent die “return to office” policy dat ze ontslag zouden moeten nemen. De staking is intussen al meer dan twee weken bezig. Intussen probeert de werkgever de staking te breken… door thuiswerk toe te laten voor stakingsbrekers.
Voor steeds meer tech-werkers wordt het duidelijk dat vakbonden, organisatie en collectieve strijd nodig zijn om tegenwicht te kunnen bieden aan de onstilbare winsthonger van de miljardairs. Nieuwe syndicale methodes zullen ontwikkeld moeten worden om de strijd te kunnen winnen: klassieke stakerspiketten zullen niet volstaan om (thuiswerkende) stakingsbrekers op andere gedachten te brengen. Een nieuwe laag van de arbeidersklasse is aan het ontwaken en zal leren dat strijd loont!
Bron: LSP