Historici uiten scherpe bezwaren tegen Vlaamse canon: “N-VA wil geschiedenis gebruiken voor politieke doeleinden” blokletterde de VRT-nieuwssite op 3 november 2022. In een 80-pagina’s tellend standpunt, opgesteld door historici Jo Tollebeek, Marc Boone en Karel van Nieuwenhuyse, en gepubliceerd door de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten (KVAB), wordt gesteld dat de lijst van “de belangrijkste namen en gebeurtenissen uit onze Vlaamse cultuur” van bovenaf wordt opgelegd. Zo krijg je “een politieke instrumentalisering van de geschiedenis”. De Canon van Vlaanderen, zo luidt de conclusie, “houdt een verschraling in van zowel de historische als de maatschappelijke diversiteit”.

Vlaamse identiteit

“Je moet identiteit niet opleggen van bovenaf en je moet daarvoor niet het instrument van de geschiedenis gebruiken”, argumenteert Tollebeek in een radio-interview:. “N-VA wil de canononderneming gebruiken om homogene identiteit aan te brengen”. De canon dient als een “stille generator van de anti-Belgische strijd”. Indirect wordt dit door Vlaams minister-president en minister van Cultuur Jan Jambon bevestigd in een interview met De Standaard: “Natuurlijk moet de canon de Vlaamse identiteit bevorderen. De N-VA is de grootste partij in deze regio en de versterking van de identiteit staat in ons programma. Dan is het toch niet meer dan logisch dat de regering zoiets implementeert? We zouden anders kiezersbedrog plegen.”

Om kennis is het in deze canon te doen, niet om trots of schaamte”

Deze kritiek is sinds het verschijnen van de Canon begin mei enigszins verstomd. Jan Jambon hoopte tijdens de persvoorstelling in Genk op 9 mei ll. dat het debat over de canon, nu hij er ook echt is, voortaan intellectueel eerlijk, onderbouwd en met respect zou verlopen. Academicus en commissievoorzitter Emmanuel Gerard sloeg in zijn toespraak een zakelijker toon aan. Hij stelde dat mensen op veel verschillende manieren naar het verleden kunnen kijken: met nostalgie, bewondering, schaamte of zelfs afkeer. Maar voor hem draait de canon om iets anders: “Om kennis is het in deze canon te doen, niet om trots of schaamte”.

Volgens ‘mainstream’ media als De Standaard en VRTnws blijkt het resultaat nogal mee te vallen. De Canon is reeds aan een tweede druk toe. Ook de online versie lijkt populair.

Brabant en Limburg zijn nauwelijks zichtbaar

Jan-Pieter Everaerts van De Groene Belg (nr. 2577 van 5 juni) blijft serieuze vraagtekens plaatsen. Hij beschrijft gedetailleerd de betekenis van De slag bij Woeringen van 5 Juni 1288, en de strijd om een handelsroute tussen Brugge en Keulen te organiseren. Men heeft “de naam Vlaanderen wel heel gratuit gebruikt voor heel noordelijk Nederlandstalig België én dat dat ten koste gaat van de historische aandacht voor de kern van ons land: Brabant”.

De Canon heeft het voornamelijk over Oost- & West-Vlaanderen en Antwerpen, maar Brabant en Limburg (Graafschap Loon) zijn opvallend ondervertegenwoordigd in de 60 gebeurtenissen, data, personen, tradities, boeken, voorwerpen en kunstwerken die het Vlaanderen van vandaag bepalen”. Er is al een probleem als het startpunt het idee van een gemeenschappelijke geschiedenis is. Die is er niet, toch niet voor 1839 (toen pas kwam Limburg officieel ook bij België). Alles van daarvoor maakt deel uit van de geschiedenis van een deel van het gebied, maar niet van het gehele gebied. “Vlaanderen” is dus een creatie van niet eens 200 jaar geleden. Voor die tijd was er nauwelijks gemeenschappelijkheid, en dat komt in de Canon nauwelijks uit de verf.

De Nederlandse Canon

Dat de Nijmeegse hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis Lotte Jensen de Vlaamse canon prefereert boven de Nederlandse wekt bij mij verbazing: “De commissie heeft op allerlei manieren extra ruimte gecreëerd om breedte en diversiteit te garanderen. Er zijn zestig vensters (tegenover vijftig in Nederland) en twee focusrubrieken per venster, waarin zijpaden worden verkend en uitstapjes naar het heden worden gemaakt. Stiekem krijg je zo drie vensters voor de prijs van één”.

De reeds in 2014 gepubliceerde Canon van Nederland, die door de Belgische commissie als voorbeeld is gebruikt, is inderdaad korter, maar ook meer gefocust, goed gestructureerd, en bovendien vlot geschreven. Door de chaotische wijze waarop de Vlaamse is samengesteld is het vaak zoeken naar de samenhang. Er is behoorlijk wat overlap en redundantie, m.a.w. er is behoefte aan een eindredactie.

Bijvoorbeeld: het hoofdstuk over Karel de Grote in de Nederlandse canon (van nauwelijks 3 bladzijden) vertelt meer over de figuur en zijn betekenis dan de in 3 vensters opduikende korte verwijzingen in de Vlaamse. Het stuk in de Nederlandse canon is bovendien geschreven door de in 2022 overleden Leuvense hoogleraar Raoul Bauer.
Ander voorbeeld: De opkomst en impact van televisie (in de Nederlandse canon een hoofdstuk van 4 blz.) wordt in de Vlaamse opgehangen aan Paula Semer, een van de eerste Vlaamse BV’s en feministe-avant-la-lettre. Maar in de dooropvolgende beschrijving van de openbare en commerciele televisie wordt angstvallig de politiek-economische ontstaangeschiedenis over het hoofd gezien.

Diest

Diest, dat in de 14de en 15de eeuw een belangrijk knooppunt was op de reeds genoemde handelsweg Brugge – Keulen en opbloeide dankzij zijn lakennijverheid en -handel, komt nergens in de Vlaamse canon aan bod. Op een korte verwijzing naar het begijnhof na. Maar dus ook niet als Orange-stad.

De canon maakt wel melding van de Nederlandse Erasmus, maar maakt geen melding van zijn in Diest geboren tijdgenoot Nicolaes Cleynaerts (1493-1542). Deze 16de-eeuwse theoloog, humanist en linguïst, besloot in volle inquisitietijd de moslimcultuur van nabij te gaan bestuderen en Arabisch te leren. Hij trachtte door middel van dialoog en wederzijds begrip de scheiding tussen het christelijk geloof en de islam te overbruggen. “Vandaag de dag klinken zijn uitspraken over vrede en verdraagzaamheid actueler dan ooit,” meent Joris Tulkens.

Ook de in Diest geboren astronoom Louis Ferdinand Cruls (1848 – 1908) zou kunnen vermeld worden. Hij was van 1881 tot 1908 directeur van het Braziliaanse Nationale Observatorium, leidde de commissie belast met het onderzoek en de selectie van een toekomstige locatie voor de hoofdstad van Brazilië op het Centraal Plateau, en was mede-ontdekker van de Grote Komeet van 1882. Cruls was ook een actief voorstander van pogingen om de parallax van de zon nauwkeurig te meten en leidde daartoe een Braziliaans team bij hun observaties van 1882 Transit van Venus in Punta Arenas, Chili.

Ook Jozef De Veuster, beter bekend als Pater Damiaan, die in Tremelo op een ‘boogscheut’ van Diest geboren is, ontbreekt.

‘Rond de pot draaien’

Zo zijn er nog wel meer omissies en leemten te noemen. Tijdens het lezen ergerde ik me regelmatig aan het reeds genoemde van ‘de hak op de tak’ springen. Maar, ook luisterend naar de uitleg van commissievoorzitter Gerard, lijkt het alsof men op deze wijze om de hete brij is kunnen heenlopen en geen klare uitspraken hoefde te doen. ‘Rond de pot draaien’ is tenslotte een goed ingeburgerde Vlaamse communicatievorm. Hete thema’s als de Eerste Wereldoorlog en collaboratie, het interbellum, en de politieke nasleep van de Tweede Wereldoorlog (koningskwestie, amnestie, opkomst extreemrechts) krijgen weinig aandacht. Tot de kern durven de auteurs blijkbaar niet te gaan.

Integratie en burgerschapsvorming

Volgens hoogleraar skandinavistiek Godelieve Laureys van UGent vormen burgerschapsvorming en inburgering uitdrukkelijk wat de Deense overheid wél doet met haar canon. Daarmee zit zij veel meer op de golflengte van wat de Vlaamse regering-Jambon als doel vooropstelde. Alleen bevat de Deense canon geen belangrijke historische begrippen, maar tien waarden als vrijheid, gelijkheid, en verdraagzaamheid. Waarden die voor een deel evengoed op andere samenlevingen van toepassing kunnen zijn.

Maar, besluit Wikipedia in een samenvattend overzicht: “Volgens persberichten heeft de canon een beperkte impact gehad en is het niet effectief geweest in zijn verklaarde doel om de integratie tussen de Denen en de immigrantengemeenschappen te bevorderen”.

Titel: De Canon van Vlaanderen in 60 vensters
Auteur: Commissie Canon van Vlaanderen
Uitgever: Borgerhoff & Lamberigts
Uitgave datum: mei 2023
Pagina’s: 319
ISBN: 9789463939232

Bron: Uitpers.be