De voorbije weken stonden in het teken van stevige boerenprotesten. Wat begon in Duitsland, waaide al snel over naar Frankrijk, België, Spanje, Italië, Griekenland, Nederland en België.
De acties missen hun doel niet: ministers uit verschillende landen hebben toezeggingen gedaan om boeren tegemoet te komen. Maar klaar zijn de protesterende boeren nog niet.
Een van de punten van zorg die in verschillende landen naar voren kwam, is de administratieve rompslomp voor boeren, de vele wet- en regelgeving waaraan zij moeten voldoen. Daar gaat de Europese Commissie wat aan doen, beloofde voorzitter Ursula von der Leyen donderdagavond na afloop van de speciale Europese top in Brussel.
400 miljoen euro
Ook elders in Europa is politieke beweging te zien als gevolg van de massale boerenprotesten. De Franse regering van premier Gabriel Attal kondigde een reeks maatregelen aan om de boeren in Frankrijk wat lucht te bieden. Zo komt er een tegemoetkoming voor gestegen lasten van 400 miljoen euro.
De meeste maatregelen waren eerder al voorgesteld door de twee voornaamste Franse boerenbonden FNSEA en JA (Jeunes Agriculteurs, de organisatie van jonge boeren). Deze hebben hun leden daarom gevraagd de blokkades af te bouwen na twee weken van protesten.
Het pakket omvat onder andere het handhaven van accijnsvermindering op landbouwdiesel, een fiscale tegemoetkoming van 150 miljoen euro voor veehouders die extra kosten hebben gemaakt in verband met veeziekten, extra controles bij supermarkten op correcte vermelding van de herkomst van voedselproducten en het voorlopig opschorten van een reductieprogramma op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Eerder werd al aangekondigd dat de verplichte braakregeling van 4 procent op het areaal niet doorgaat.
Oneerlijke concurrentie
Ook gaat de Franse regering importen verbieden van producten waarbij gebruik is gemaakt van hulpmiddelen die in Europa niet zijn toegestaan, zoals thiacloprid. Dit om oneerlijke concurrentie te voorkomen. Verder wordt een onderhoudsplicht van grasland opgeschort en komt er een verhoging van de vrijstelling voor agrarische bedrijfsoverdracht. In samenhang daarmee kondigde de regering-Attal een fonds aan voor zachte leningen aan bedrijfsopvolgers met een totaalkapitaal van 2 miljard euro.
In Griekenland heeft premier Kyriakos Mitsotakis de boeren in zijn land verzekerd dat er toch nog een jaar compensatie wordt uitgekeerd voor hogere dieselprijzen. Het gaat om diesel voor vooral landbouwvoertuigen en machines die ook wel rode diesel wordt genoemd. Boeren in het Zuid-Europese land gingen net als in andere Europese landen de afgelopen dagen de straat op om te protesteren tegen hun dalende inkomsten in hun sector.
In Duitsland ging de Bondsdag akkoord met de nieuwe begroting voor 2024, waarin wordt vastgehouden aan de afbouw van de gesubsidieerde of rode diesel voor onder meer landbouwvoertuigen. Er zijn massale protesten geweest van boeren, en ook van transportbedrijven, tegen het plan te stoppen met deze vorm van brandstofsubsidie. De regering heeft de boeren recent wel toegezegd dat ze de maatregel niet zoals gepland meteen uitvoert, maar dat het geleidelijk zal gaan.
Ook op ander vlak behaalden de Europese boeren een succesje. De Europese Commissie wil de import van Oekraïense landbouwproducten aan banden leggen. Vermeende oneerlijke concurrentie en milieueisen waren in meerdere landen achterliggende oorzaken van de protesten deze week. De instroom van goedkope Oekraïense waren en strenge klimaatregels zouden bepaalde boeren in EU-landen het boeren onmogelijk maken. Oekraïne mag nog minstens een jaar langer zonder invoerheffingen naar de Europese Unie exporteren, als het aan de Europese Commissie ligt. Maar voor pluimvee, eieren en suiker moet zo’n heffing wel worden betaald als Oekraïne meer exporteert dan afgelopen jaren, stelt de Europese Commissie voor. Daarnaast zouden ‘snelle, corrigerende maatregelen’ kunnen worden genomen als een lidstaat door Oekraïense export in de problemen raakt. Nu is dat alleen aan de orde als de hele unie wordt getroffen.
De Franse president Emmanuel Macron en christendemocratische partijgenoten van commissievoorzitter Von der Leyen drongen deze week in het Europees Parlement aan op het inperken van de import uit Oekraïne. Macron en Europees centrumrechts zinnen op handreikingen aan de boeren, ook met het oog op de naderende Europese verkiezingen. Uiterst rechtse partijen dreigen op de golven van boerenprotesten nog meer te winnen dan al wordt voorspeld, waarschuwen ze.
De EU-landen en het Europees Parlement moeten zich nog wel over de voorstellen van de Europese Commissie buigen. Als zij instemmen, wordt het milde importregime voor Oekraïne met de aanpassingen verlengd tot begin juni volgend jaar.
Protest gaat door
Ondanks de toezeggingen die her en der worden gedaan, lijken de protestacties niet klaar. In Polen hebben boeren aangekondigd opnieuw de grensovergangen met Oekraïne te gaan blokkeren. De vakbond zegt tegen de nieuwszender RMF24 dat ze ontevreden zijn over de Europese regels voor de invoer van Oekraïense landbouwproducten en over de ‘passiviteit van de Pools regering’.
Vanaf volgende week vrijdag willen Poolse boeren alle grensovergangen naar Oekraïne bezetten. Het is nog niet bekend hoelang ze dat willen volhouden. Ook andere wegen zullen worden geblokkeerd.
Oneerlijke voordelen
De Poolse boeren blokkeerden eerder al wekenlang de grens met Oekraïne. Ze vinden dat de landbouwproducenten uit hun buurland oneerlijke voordelen krijgen op de Europese markt. Daardoor zou de Poolse landbouwsector in gevaar komen. Vorige maand bereikte de nieuwe regering van Donald Tusk een akkoord met de boeren om de blokkades stop te zetten, maar blijkbaar kon die overeenkomst niet lang standhouden.
In Frankrijk kondigde de grootste boerenvakbond donderdag aan te stoppen met het blokkeren van de wegen, omdat die organisatie wel vond dat de regering naar hun eisen had geluisterd. Maar niet op alle plekken vertrekken de boeren. Zo blijven ze op de A43 in de buurt van Lyon nog staan, sowieso tot maandag. Zij zijn bij een andere vakbond aangesloten en zeggen tegen BFMTV dat de gedane toezeggingen alleen gunstig zijn voor grote landbouwbedrijven, maar dat de kleine ondernemers in de sector er weinig aan hebben. Ook op andere snelwegen staan volgens Le Monde nog kleine groepjes boeren.
Nederland
In Nederland wordt dit weekend ook gedemonstreerd. De afgelopen dagen trokken trekkergroepen er al op uit om een manifest aan te bieden aan provinciale bestuurders. Zo stonden zij woensdagavond bij het provinciehuis in Zwolle, donderdag in Arnhem en vrijdagmiddag in Assen. I n Den Bosch boden ZLTO-leden een petitie aan landbouwgedeputeerde Marc Oudenhoven (BBB) aan.
Actiegroep Farmers Defence Force (FDF) zegt te hopen dat de actiebereidheid onder boeren de komende dagen groeit en meer collega’s zich aansluiten bij demonstraties in het land en op wegen. Een woordvoerder bevestigt een bericht van het Eindhovens Dagblad dat de groep de grenswegen het hele weekend wil blokkeren. Dit gebeurt al in het zuiden met de grens naar België. Mogelijk volgen ook acties in het noorden en oosten van Nederland.
Belangenorganisatie Agractie ziet ook dat ‘de spanning hoog is’ en ‘vooral de situatie in de mestmarkt door Europese afspraken prangend is’, zegt voorzitter Bart Kemp. Toch zegt de boerenbelangengroep nu niet betrokken te zijn bij acties, omdat wordt uitgekeken naar een ‘voorspoedig formatieproces’. Agractie zou volgens Kemp donderdag nog met verschillende politici rondom de regeringsformatie contact hebben gehad.
Van onze boeren wordt veel gevraagd op vlak van leefmilieu en klimaat. Die zorgen over impact op het klimaat, biodiversiteit en gezondheid zijn ook legitiem. Maar zij die dat op het terrein moeten realiseren worden schandalig weinig betaald. De frustraties die we zien in de hevige boerenprotesten zijn volkomen begrijpelijk. De boer zit tussen hamer en aambeeld: zelfzorg (ook financieel) en zorg voor zijn omgeving. Enkel een fundamentele koerswijziging in het landbouwbeleid kan die catch 22 keren.
Investeren in kwalitatiever boeren met meer kansen voor natuur en milieu blijft nodig. Daarbij is het belangrijk dat publiek geld gaat naar kleine familiale boerenbedrijven in plaats van naar de agro-industrie. Subsidies moeten worden geheroriënteerd. Maar alleen de scherpe kantjes van het systeem afvijlen is onvoldoende. Het pad moet worden geëffend naar een winstgevende sector. Die moet nu functioneren in een ‘vrije markt’. Maar daarin worden de economische omstandigheden de facto vastgelegd door een kleine groep spelers: de voedingsindustrie, grote landeigenaars en de supermarkten. Om dat te keren zal die ‘vrije markt’ moeten buigen voor sociale rechtvaardigheid en meer controle.
Zo moet de prijsopbouw van producten veranderen. Nu worden de prijzen bepaald door de vrije markt, de veilingen en de retailsector. De boer haalt zo bijzonder weinig inkomen uit zijn producten. De voedingsindustrie gebruikt allerhande trucjes om de prijszetting te beïnvloeden, en daarop is veel meer controle nodig. Tegelijkertijd moet voeding een minimumprijs krijgen en moeten extreme promoties worden verboden: melk is nu soms goedkoper dan water!
Door de marges van verwerkers, verdelers en supermarkten aan te pakken en door subsidies te heroriënteren, draait de consument hier niet voor op. In Frankrijk wordt de sector al verplicht tot langetermijncontracten die mee evolueren met de energie- en grondstofprijzen. Dat zorgt ervoor dat de boer niet kan gechanteerd worden door opkopers. Ook de korte keten – lokale fair trade, buiten de invloedssfeer van multinationals in de agro-industrie – verdient extra ondersteuning.
Een ander euvel zijn de grondprijzen. Een boer heeft grond nodig om te boeren. De prijzen daarvan zijn exuberant hoog en worden opgedreven door speculanten, claims vanuit de industrie en infrastructuurwerken. Om het werk van de boer economisch leefbaar te houden is een sterke pachtwet nodig die de boer zekerheid geeft. De huidige neoliberale pachtwet drijft boeren te makkelijk van hun grond. Bij natuurprojecten moet de overheid zoeken naar compensatiegronden (zoals in Duitsland), en nieuwe wegen of industrieterreinen mogen niet zomaar landbouwgrond innemen.
Een grondenbank zou kunnen vermijden dat openbare gronden (OCMW, kerkfabrieken, …) opgekocht worden door speculanten. Wij bepleiten om gronden ter beschikking te stellen aan landbouw waar duurzame teelten gewaarborgd worden door langdurige pachtovereenkomsten en een afzetgarantie: lokale besturen die breken met de grote aankoopcentrales en voedingsproducten eerst en vooral afnemen in eigen regio.
Het huidige industriële model in de groente- en veeteelt zorgt voor veel problemen: methaanuitstoot, biodiversiteitsverlies, erosie door monocultuur, enz. Dat kan anders: een beter evenwicht tussen groenten- en veeteelt in lokale systemen van voedselveiligheid. Dat kan met stimuli en markthervormingen die verder gaan dan enkel een krimp van de veestapel. Want als je de veestapel beperkt, moet alternatieven voorzien worden voor de inkomens van de mensen die daarvan leven. De landbouwer moet ondersteund worden bij de verandering naar dat evenwichtig landbouwmodel. Al is het uitkopen van boeren zoveel mogelijk te vermijden, want tegen 2040 zijn er terug dubbel zoveel boeren nodig voor een lokale gezonde voedselproductie.
Iedereen moet toegang krijgen tot gezonde en duurzame voeding, ook als prijzen toch zouden stijgen om boeren deftig te betalen. In plaats van bv. de BTW af te schaffen, pleiten wij voor ondersteuning waarbij bestaande structuren gezonder gemaakt worden. Zoals een reorganisatie van de indexschaal, met meer aandacht voor de prijzen van bio- en kleinhandel. Nu worden die prijzen grotendeels bepaald door de klassieke warenhuisproducten. Op termijn kan ook worden nagedacht over een systeem van sociale voedselzekerheid, om de toegang tot gezond voedsel te democratiseren en steun te verlenen aan landbouwers met economisch, sociaal en ecologisch rechtvaardige productie.
In België heeft Tinne Hermans de nieuwe politieke partij BBB, BoerBurgerBelangen, gepresenteerd met de nadruk op het vertegenwoordigen van zowel landbouwers als burgers. Ze streven naar een verbeterd landbouwbeleid en willen invloed uitoefenen om de belangen van beide groepen te behartigen. Het vertrouwen in de huidige partij CD&V lijkt volgens hen sterk verminderd te zijn. De BBB wil een stem geven aan hen die actief zijn in de landbouwsector en tegelijkertijd de bredere gemeenschap vertegenwoordigen.